بومادران

بومادران

نامبرده شده و در اغلب مدارك آن را با « الف ورقه » و نوعی برنجاسف و « بوماران » و « بومادران » در کتب طب سنتی با نامهاي
Herbe au و Achillee برنجاسف و قیصوم یکجا نام میبرند. به فارسی کهن ژابیثر- ژابینر گفته میشود. به فرانسوي
Blood و Soldier’s woundwort و Thousand weed و به انگلیسی Achillee mille -feuille و charpentier
نام علمی Radiae تیره فرعی Compositae گفته میشود. گیاهی است از خانواده Milfoil و Yarrow و wort
Achillea lanulosa Nutt .،A .ambigua Boiss .،A .ossica C و مترادفهاي آن . Achillea millefolium L آن
میباشد که از طرف گیاهشناسان مختلف نامگذاري شده است. . A .magna W .D .C و . .Koch

مشخصات

60 سانتیمتر خیلی زودرس در مراتع و چراگاهها مخلوط با سایر علفها و قبل از – بومادران گیاهی است چندساله به بلندي 80
سایرین میروید. ساقههاي آن زرد پس از چرا خیلی زود مجددا میروید. برگهاي آن بدون دمبرگ و داراي تقسیمات بسیار ریز و
باریک و همچنین تقسیمات ثانویه است. به همین دلیل آن را هزار برگ گویند. این برگها پوشیده از کرك میباشد. گلهاي آن
خیلی کوچک سفید یا مایل به صورتی است و در تابستان به شکل گروهی در انتهاي ساقه گلدهنده ظاهر میشود. در

اغلب خاکها رشد میکند ولی در زمینهاي خشک بهتر میروید. بومادران معطّر داراي بوي خیلی قوي و طعم گرم و قابض است و
اغلب نیز تلخ میباشد، به همین دلیل در سوئد گاهی به جاي رازك در آبجوسازي به کار میرود. در سویس از گلهاي خشک آن
مثل چاي استفاده میکنند و به آن چاي سویسی 1] گویند. نوع دیگري چاي سویسی در اروپا معمول است و آن مخلوطی از
گیاهان معطّر و مفید از جمله ارنیکا، بتونیقا[ 2]، زوفا[ 3]، آرزبه 4]، سیزاب 5]، مریم گلی 6] و اکلیل الجبل 7] است. اینها را باهم دم
کرده و میخورند، براي تقویت و ضد عفونی معده خیلی مفید است
توضیح: شرح خواص و هویت تمام گیاهان فوق در جلدهاي مختلف این مجموعه آورده خواهد شد.
گیاه بومادران، در مناطق مختلف امریکا و اروپا و ایران میروید. در ایران در دامنههاي البرز در پلور، اطراف دماوند، قسمتهاي
شمالی اوشان و در اشتران کوه و در آذربایجان در اطراف تبریز میروید.
ترکیبات شیمیایی
گلوکوزید) آکیلئین (آشیلئین)[ 8] است. گلهاي بومادران HCN) از نظر ترکیبات شیمیایی گیاه داراي اسانس روغنی فرّار و ماده
داراي اسانس روغنی فرّار و مادهاي به نام آزولن 9] است. بومادران در امریکا مورد بررسی و تجزیه قرار گرفته و از هر گیاه به
0 درصد اسانس روغنی به دست آوردهاند. این گیاه روي خرگوش آزمایش شده و نتیجه به دست آمده نشان میدهد / میزان 47
در مطالعه دیگري که بر روي گیاه خشکشده . ]G .I .M .P[ که گیاه تا حد ضعیفی داراي خاصیت تببر میباشد

انجام گرفته، وجود آکیلئین 10 ] و یا آلکالوئیدهاي دیگر گزارش نشده است. خاصیت کم کردن فشار خون گیاه در اثر وجود
12 میلیگرم ماده آزولن وجود دارد، به این ترتیب معلوم میشود – کولین 11 ] در آن است. در هر 100 گرم از گلهاي آن 100
مقدار آزولن در گیاه خیلی متغیر است و در برگهاي گیاه و پوست ساقه آن خیلی جزیی آزولن یافت میشود. اسانس روغنی گیاه
1 درصد آزولن است که در مقایسه با ماده گائیازولن 12 ] صنعتی خالص اثر فعّالی در مورد برخی از انواع بیماريهاي / داراي 5
0 درصد تغییر میکند. مقدار ماده / 0 تا 6 / پوستی ندارد. بررسی دیگري نشان میدهد که مقدار اسانس در گیاه متغیر و بین 85
0 درصد نیز ماده کولین دارد. / 261 میلیگرم درصد است و ضمنا در حدود 3 – کامازولن 13 ] موجود در اسانس 423
همچنین آپیژنین آزاد[ 18 ]، یک گلوکوزید از ،[C [ در بومادران مواد بتونیسین 14 ]، نوعی استاچیدرین 15 ]، بتائین 16 ]، یک باز 17
آپیژنین 19 ] و گلوکوزیدي از لوتئولین 20 ] وجود دارد.
S .G .I .M مواد عامل و مؤثر گیاه بومادران ماتریکارین 21 ]، دياستیل ماتریکارین 22 ] و دو نوع سسکیترپن لاکتون 23 ] است
معمولا از برگ و گل و گاهی نیز از ریشه بومادران به عنوان دارو استفاده میشود. . ].P

 
خواص- کاربرد

در هندوستان، گیاه بومادران به عنوان معرّق، محرّك، تونیک، مقوي و قاعدهآور تجویز میشود معتقدند که براي سرماخوردگی و
گرفتگی مجاري تعریق و آغاز تب مفید است.
طبق نظر حکماي طب سنتی ایران بومادران از نظر طبیعت گرم و خشک است.
از برگ و گل و یا ریشه آن به مثابه عامل محرّك، ضد هیستري و قاعدهآور استفاده میشود. سابقا در آلمان، ریشه آن براي کنترل
صرع تجویز میشده است.
2 گرم بهطور گرد – دمکرده 10 گرم بومادران در 500 گرم آب جوش قاعدهآور است و از گرد ریشه آن براي کنترل صرع 4
میخورند. دمکرده آن براي تقویت معده، به عنوان بادشکن و در موارد ترش کردن غذا نیز اثر مفید دارد. بومادران مدّر است و در
مورد دفع سنگ کلیه نیز مفید است. فشار خون را کاهش میدهد. اگر 50 گرم گیاه خشک را در یک لیتر آب ده دقیقه ریزریز
بجوشانند و بر روي موضع بواسیر خونی کمپرس کنند، خونریزي را بند میآورد. شستن زخمها و شقاق پستان با این جوشانده
التیامبخش است. چون قابض است، خوردن دمکرده آن براي قطع ترشحات مفرط رحم و دفع اخلاط خونی و قطع اسهالهاي ساده
نیز مفید است. دمکرده بومادران علاوه بر موارد فوق براي رفع گاستریت حاد و مزمن، بند آوردن خونروي از بینی، رفع بیخوابی،
اختلالات بینایی و وجود خون در ادرار مؤثر است. در محافل گیاهدرمانی امریکا از بومادران براي کاهش قند خون و همچنین در
موارد بیماري برایت 24 ] استفاده میشود.
در مناطق خاور دور از دمکرده سرشاخههاي گلدار بومادران و برگهاي آن به عنوان قابض و ضد اسپاسم میخورند [پتلو]. خوردن
دمکرده آن در موارد سرماخوردگی، آرام کردن اعصاب، معالجه کولیک و قطع خونریزي تجویز میشود و در عین حال قاعدهآور
است [کلوپن برگ- ورستیغ و واناستینیس کروزمان .

سایر مطالعات دانشمندان مراکز مختلف جهان در مورد گیاه بومادران
قهرمان داستان ایلیاد هومر، به نام آشیل، براي قطع خونریزي از ، Trojan در افسانههاي کهن یونان آمده است که در جنگهاي
زخمهاي سربازان از بومادران استفاده میکرده است و لهشده برگهاي گیاه را در موضع خونریزي میگذاردهاند و حالا در قرن
بیستم تحقیقات دانشمندان این اثر بومادران را تایید میکند. در تحقیقات جدید علمی که در مورد این گیاه به عمل آمده، روشن
شده است که در بومادران موادي وجود دارد که براي قطع خونریزي، کاهش درد، ورم و در نتیجه التیام زخمها و بریدگیها مؤثر
است. و در عین حال براي رفع اختلالات هاضمه و تنظیم ترشحات عادت ماهیانه نیز مفید است. همزمان با دوران آشیل، اطباي
چینی نیز از بومادران براي معالجه ورم و قطع خونریزي و جلوگیري از ترشحات مفرط و غیر طبیعی عادت ماهیانه و همچنین براي
در هند نیز حکماي هندي « آیورودا » التیام زخمهاي ناشی از گاز گرفتن سگ و گزیدگی مار استفاده میکردهاند. در مکتب طبی
از اطباي معروف آن زمان معتقد بود، John Parkinson بومادران را براي معالجه تب تجویز میکردهاند. در قرن هفدهم میلادي
اگر لهشده بومادران داخل بینی در حال خونریزي گذارده شود، خونریزي قطع خواهد شد و طبیب معروف دیگري در آن دوران به
مرهمی که از لهشده برگهاي بومادران تهیه شود، براي التیام زخمها و قطع » در یادداشتهایش مینویسد Nicholas culpeper نام
خونریزيهاي شدید و رفع ورم و همچنین براي بواسیر مفید است. مهاجران اروپایی بومادران را با خود به امریکاي شمالی وارد
کردند و این گیاه مورد استقبال سرخپوستان بومی آن دیار قرار گرفت و از آن براي التیام زخمها و سوختگی پوست و در مصارف
داخلی براي درمان سرماخوردگی، التهاب گلو، آرتروز، دنداندرد، رفع بیخوابی و سوءهاضمه استفاده میکنند.
از نظر التیام زخمها: بومادران شامل مواد شیمیایی متعددي است که معمولا براي التیام زخم مفید است. از جمله دو ماده
که عامل انعقاد خون را در محل بریدگی و خونریزي تحریک نموده و موجب قطع خونریزي Achilletin و Achilleine شیمیایی
Chamazulene ،Eugenol ،Menthol ،Quercetin،( کافور ) Camphor و Azulene میشوند و مواد دیگري چون
و Tannins که در این گیاه وجود دارند داراي خاصیت ضد ورم و رفع درد هستند و مواد دیگري چون Salicylic و ،Rutin

Terpeniol
موجود در آن نیز ضدعفونیکننده میباشند. Cineol و
براي رفع سوءهاضمه: بومادران داراي مادهاي است که در بابونه نیز وجود دارد که براي آرام کردن عضلات نرم نسوج مجاري
هاضمه مفید است و به گیاه خاصیت ضد اسپاسم میدهد، ولی بههرحال خاصیت آرامبخشی بومادران در حد بابونه نیست و از آن
کمتر است.
از نظر کمک به رفع ناراحتیهاي زنانه: خاصیت ضد اسپاسم بومادران نه فقط براي آرامش عضلات نرم نسوج هاضمه بلکه براي
سایر عضلات نرم نظیر عضلات نرم رحم نیز مفید است و در نتیجه به بومادران خاصیت معالجه و رفع گرفتگی رحم و رفع اختلال
در عادت ماهیانه میدهد.
که خوابآوري Thujone به عنوان مسکن و آرامبخش- در بومادران مقدار جزیی نیز مواد شیمیایی خوابآور وجود دارد، به نام
اگر به مقدار زیاد مصرف شود سمّی است ولی مصرف Thujone آن در ردیف گیاه شاهدانه است. البته باید توجه شود که ماده
بومادران به مقدار مجاز، داراي کمی از این ماده است که سمّی نیست.
تحقیقاتی که در هند به عمل آمده نشان میدهد که بومادران براي معالجه ناراحتیهاي کبد یا هپاتیت مفید است.

مقدار مصرف

براي التیام زخم: زخم را تمیز میکنند و برگهاي تازه و گلهاي بومادران را له کرده و روي آن میگذارند.
1 قاشق مربّاخوري – به عنوان مسکن و آرامبخش و براي کمک به رفع اختلالات هاضمه و گرفتگیهاي عادت ماهیانه، باید 2
بومادران را در یک پیمانه ( 220 گرم) آب جوش ریخته 15 دقیقه بخیسانند و تا 3 پیمانه در روز بخورند و چون تلخ است میتوان با
عسل و یا لیمو ترش (بسته به وضع بدن) مخلوط کرد.
به صورت تنطور: باید نصف تا یک قاشق مرباخوري تنطور بومادران را 3 بار در روز خورد.
فرآوردههاي بومادران نباید به کودکان زیر دو سال داده شود و براي کودکان بزرگتر نیز باید از مقدار کم شروع و با توجه به سن
کمکم تا حد مجاز افزایش داد.
مصرف زیاد بومادران ممکن است رنگ ادرار را قهوهاي تیره کند که اشکالی ندارد.
تا به حال در گزارشهاي پزشکی آثار زیانبخشی از مصرف بومادران مشاهده

آلرژي دارند، ممکن است خوردن بومادران در آنها ایجاد Ragweed[ نشده است و فقط در مورد اشخاصی که نسبت به گیاه 25
بومادران بعنوان نوشابه طبی توسط سازمان نظارت بر خوراك و دارو در Thujone حساسیت و خارش نماید. عصاره عاري از
امریکا بیضرر اعلام شده و مصرف گیاه براي کلیه اشخاص بالغ به استثناي زنان باردار و مادران شیرده با نظر کارشناس و پزشک
بلامانع میباشد بومادران از طریق کاشت بذر یا با تقسیم ریشه در بهار یا در پائیز تکثیر میشود. بذر را در زیر پوشش نازکی خاك
نرم پاشیده و مرتبا مرطوب نگه میدارند تا جوانه بزند معمولا ظرف 15 روز در اقلیم معتدل جوانه میزند و پس از اینکه چند برگه
شد نهالها را به فاصله 30 سانتیمتر تنک میکنند. بومادران به آفتاب کامل و خاك با زهکش قوي و قابل نفوذ احتیاج دارد و خوب
رشد میکند. موقع برداشت بومادران وقتی است که گیاه شکوفه کرده باشد و آنها را باید آویزان کرد تا خشک شوند.